معرفی
یکی از بناهای تاریخی ارزشمند شهر ارومیه مسجد جامع ارومیه است که در مجاورت بازار تاریخی ارومیه قرار گرفته است. این مسجد که در نیمه دوم قرن هفتم هجری و درست در میان بازار تاریخی شهر ساخته شده، بارها مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است. بر اساس نظرات کارشناسان مسجد در ابتدا آتشکده ای متعلق به زرتشتیان در دوره ساسانیان بوده است و در زمان خسرو انوشیروان ساخته شده است. نمای این مسجد با آجر ساخته شده است. گنبد آن برخلاف بسیاری از مساجد دیگر که نیم دایره کامل نیستند، به شکل نیم دایره‌ای کامل طراحی و ساخته شده است و ارتفاع آن از سطح‌زمین 19 متر است. این ارتفاع موجب شده که از مرتفع‌ترین‌ها در نوع خود به‌شمار بیاید. اگر نگاهی به این بنای خشتی و تاریخی بیاندازید خواهید دید که گنبد آن بر فراز یک پایه 16 ضلعی ساخته شده است. مسجد جامع ارومیه صحن وسیع مستطیل شکلی دارد. موقعیت این مسجد در بازار طوری قرار دارد که از سه طرف به معابر عمومی متصل می‌شود، سه ورودی که برخی از آن ها به داخل بازار ارومیه همانند راسته سنگ تراشان راه دارد. شبستان بزرگ و آجری این مسجد نیز بخش دیگری از مسجد است که سقف آن با گنبدی بلند و مرتفع پوشانده شده است.
معماری و تاریخچه مسجد
به طورکلی مساجد سنتی ایران با کاشی‌کاری‌های فیروزه‌ای و زردرنگ تزیین شده‌اند. اگر کسی اندکی با معماری و هنر ایرانی و اسلامی مساجد آشنایی داشته باشد، بلافاصله بعد از دیدن تصاویر مربوط به مساجدی با این شکل از معماری، متوجه تعلق آن تصاویر به ایران می‌شود؛ اما در ارومیه وضعیت کمی متفاوت است و مسجد جامع ارومیه، اگرچه از نظر نمای‌بیرونی و عظمت و ارتفاع بنا تا حدودی شبیه به مسجد جامع شهر تبریز است؛ ولی داخل آن معماری کاملا متفاوتی دارد و در آن خبری از کاشی‌های فیروزه‌ای رنگ نیست. بنای این مسجد با سنگ و ساروج ساخته شده است.
وقتی از درب کوچک چوبی ورودی مسجد، وارد فضای آن می‌شوید، اولین نکته‌ای که توجه شما را به خودش جلب می‌کند، معماری سنگی فضای داخلی است. وجود طاق‌های سنگی تودرتو و ستون‌های متوالی، خبر از تاریخی کهن می‌دهد. هنوز هم نور روز مسجد از سوراخ‌های روی طاق و پنجره‌های چوبی روی دیوار تامین می‌شوند و فضایی با میزان نور متوسط در طول روز حال‌وهوای روحانی مسجد را دو چندان می‌کند.
فضای داخلی مسجد به دو بخش تقسیم شده است. بخش اول که جلوی درب ورودی مسجد قرار گرفته، فضای اصلی مسجد است که کف آن کاملا فرش شده و سجاده‌های آماده‌ای برای نمازگزاران روی آن پهن کرده‌اند. با عبور از بخش اصلی وارد محراب مسجد می‌شوید. محراب مسجد جامع ارومیه بزرگ‌ترین محراب باقی‌مانده از دوران ایلخانیان است و دقیقا زیر گنبد 19متری مسجد واقع شده است.این محراب قریب به هشت متر ارتفاع و 6 متر عرض داشته و با گچبری های بسیار نفیس خود یکی از زیباترین یادگارهای به جا مانده از دوره ایلخانی است. در قسمت انتهایی محراب دو ستون گچبری شده به چشم می خورد که کتیبه ای در میان آن ها قرار دارد. این کتیبه به خط رقاع کتابت شده است و بر طبق این کتیبه استاد عبدالمومن تبریزی به سال 676 هجری قمری این شاهکار گچ بری را خلق کرده است. این محراب که در واقع یکی از بیست و سه محراب گچ بری شده دوره ایلخانی است، بر روی محرابی ساخته شده است که در دوره سلجوقیان در این مسجد وجود داشته است. نقش های هندسی زیبا و کتیبه ای به خط زیبای کوفی نیز دور تا دور محراب را قاب گرفته است. محراب با طاق نماها و یک تاج در انتها آراسته شده است که طاق نعلی شکل آن مشخصه بارز دوره ایلخانی است. گچبری های این محراب یکی از باشکوهترین نمونه های گچبری دوره ایلخانی است. شبستان قدیمی ترین بخش این مسجد است و به نظر کارشناسان هسته اولیه مسجد را تشکیل می دهد و احتمالا در اواخر دوره سلجوقی ساخته شده است. پلان مربعی شبستان در انتها با گوشه سازی های صورت گرفته به هشت ضلع و بعد به 16 ضلع و در نهایت به گنبدی داره شکل منتهی شده است. یکی دیگر از بخش های مسجد چهل ستون آن است که بعد از ساخت شبستان ساخته شده است. چهل ستون دومین بخش مسجد از لحاظ قدمت است و شامل 18 ستون در دو ردیف نه تایی است. شبستان 46 متر طول و 13 متر عرض دارد و احتمالا متعلق به دوره ایلخانی است. سقف این قسمت با سی طاق گنبدی آجری پوشیده شده است. این قسمت در دوره صفویه نیز مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است. مسجد شبستان دیگری نیز داشته که در گذر سال ها تخریب شده است. در اطراف صحن مسجد حجره هایی قرار دارد که بنابر کتیبه موجود در مسجد در دوره زندیه و توسط فردی با نام رضا قلی خان که سمت حکمرانی ارومیه را برعهده داشته است در سال 1184 هجری قمری ساخته شده است. علاوه بر این بخش ها بخش های جدیدتری نیز به مسجد اضافه شده است که متعلق به قرون اخیر است. خش نوساز اطراف صحن؛ این مجموعه به جای بافت قدیمی ساخته شده و بیشتر مربوط به دو دهه اخیراست. مصالح به کار رفته در اجزای مختلف ساختمان مسجد نیز متفاوت است. شبستان گنبددار و چهل ستون با دو نوع مصالح، قسمت تحتانی و قسمت های بالایی آن از آجر ساخته شده است.
هیچ دیدگاهی ثبت نشده است